Tập thơ: Lửa đốt ngoài giới hạn.
                 từ : Cao Đông Khánh
                 ( 1941- 12.12. 2000)
                 ảnh : Nguyễn Khôi Việt



Nhớ Anh... muời tám năm rời bỏ trần gian...
Một kiếp . Một đời . 

Lấy đó làm vui (* )

Rất nhiều bạn bè văn nghệ, bạn đời thường viết về anh. Họ có cùng với anh những kỷ niệm đậm men say, những ký ức rưng rưng khi nhặt nhạnh hồi tưởng. Họ nói về anh “Thơ Cao Đông Khánh là lịch sử thuyền nhân dưới những góc nhìn táo bạo, khốc liệt nhưng sau những con chữ nhảy múa là thế giới tiềm ẩn hồn thơ “ ( trích)

Riêng tôi, làm sao tôi có thể mở từng bản lề cánh cửa của quá khứ, có thể tách dù chỉ một  mảng trong từng vạt kỷ niệm nhỏ nhoi với anh, với bạn bè ngày ấy khi mọi thứ ở cuộc đời nầy, đã một ngày đột nhiên “một bữa hừng hực “ biến mất cùng “-lửa-đốt ngoài giới-hạn “

Dù bao năm trôi qua, khi mường tượng lại, trong trí tưởng của tôi, ở buổi tối họp mặt cùng với bạn bè thân hữu gần xa, anh đứng đó, nơi góc khuất cạnh chiếc bàn ngổn ngang nào ly nào rượu, lưng chênh vênh dựa tường, tay cầm ly rượu, dáng vẻ vừa tán thưởng vừa lơ đãng, đôi mắt lúc hờ hững lúc lim dim như bàng quan với những âm thanh xao xác chung quanh. Anh, lúc ấy, như lạc vào một thế giới mơ mơ hồ hồ dường như không gian kia, tiếng đàn ấy là tiếng nỉ non của rừng cây giật gió khua động lá, và tiếng hát dội trong lồng ngực anh những âm thanh trầm đục bẽ bàng của khuôn mặt muôn hình muôn vẻ gọi tên đời sống.

Anh đứng đó mà dường như không-ở-đó.

Anh ở đó mà dường như không-đứng-đó .

Tôi nghĩ, lúc ấy, chính trong căn phòng đùn đẩy mọi tiếng động, anh đang lạc vào thế giới của riêng anh, xa lạ chung quanh nhưng lại vô cùng gần gũi cõi mênh mông, không rõ, vì với tôi, lúc nào anh cũng có vẻ lãng đãng tựa như bướcr chân đi qua lớp sương lụa mà không hề để ý rằng, mình vừa đi qua, vừa lướt qua đám đông bộn bề trần gian với chút ngạc nhiên lẫn băn khoăn.

Tôi nhớ, lúc ấy, sau khi chấm dứt bài hát, anh vỗ vai V. 

“ Tao thích thằng nầy “ 

Yêu và thích, với anh thật giản dị, như thể, những câu nói ấy xuất phát từ cái khoác vai mạnh mẽ, từ trái tim tràn trề những mạch máu hào hứng, nông nỗi không dấu diếm .

Ít khi tôi được đọc những câu thơ dành cho người anh yêu, lại nhớ nhung một cách đằm thắm dữ dội, tựa như thế giới ấy sẽ bị tan biến, sẽ đổ nát vì Em. Một  lời hẹn lỡ.

Em hẹn. Một  tháng. Có lẻ mùa băng rã.

Rừng núi căm căm. Nứt. Đổ. Kinh hoàng.

Một tháng nữa. Một tháng. Trời đất động.

Hồn vía nào không khỏi kinh tâm.

Có phải đó là cách bày tỏ tình yêu, chỉ một Cao Đông Khánh, qua những góc cạnh lạ lùng, gần như ngưỡng mộ, tôn sùng. Có phải đó là hình ảnh lạ lẫm, chấp chới của nữ thần tình yêu đặt tên hạnh phúc. Nữ thần ban cho anh những ân sủng tuyệt vời để anh thoả thích bơi lội trong bốn mùa trần tục diệu kỳ say đắm.

Em nhỏ nhẹ làm vui từng chi tiết

Những sắc rau xanh một tín ngưỡng linh đình

Mỗi tiếng nói. Mỗi miếng ăn. Mỗi hơi thở mỏng

Có linh hồn con mắt ở bên trong .

Với anh, bạn hữu là những thực thể rất thiêng liêng, rất quí trọng, không phải do tình cờ gặp gỡ. Nếu đã là bạn thì hẳn người đó đã dạo chơi đâu đó với anh trong một kiếp nào xa xưa. Trong một sát na nào đó mênh mông cõi càn khôn vũ  trụ, đã tình cờ gặp lại.

Những kẻ có tiền kiếp một lần tề tựu

Một kiếp một đời lấy đó làm vui .

Người Bắc và người Trung thường thích ngâm thơ khi muốn diễn tả tình cảm được gửi gắm trong bài thơ và thường, âm điệu của giọng ngâm mang lại cho người nghe cảm giác rung động sâu trầm tự trong trái tim. Có chút man mác. Có chút nghẹn ngào.

Nhưng với anh, anh chỉ đọc thơ

Đó là cung cách của một người miền Nam bộc trực, thẳng thắn và hào phóng. Đôi khi nhuốm chút giang hồ, bạt mạng.

Nghe anh đọc thơ, tôi- hốt- nhiên thấy tôi của những ngày kinh hoàng cùng khổ,  tả tơi đói khát trong “ Sở thú người“ mà anh miêu tả. Tôi nhìn tôi qua anh với nỗi u uất mê sảng trong thân phận tị nạn. Buồn bã. Bất lực. Tuyệt vọng khi nhớ về quê hương. 

Qua những chuyển động âm thanh nhức nhối, bi thương kia, tôi nghĩ, dù bài thơ đã dứt, người đọc đã đột ngột đặt dấu chấm hết  hay chấm ngừng lơ lửng, nhưng người nghe vẫn còn trong tâm trạng  bàng hoàng, hình như còn chờ đợi anh sẽ dẫn dắt họ đi tiếp, đến một thế giới khác, thế  giới cuồng nộ của đau khổ, trần trụi xúc cảm, của niềm đau che dấu sau tiếng cười khinh mạn.

Đã mười mấy năm, tôi vẫn nhớ như in cảm giác mê hoặc ấy, nó như lôi cuốn tôi lạc trong khu rừng đầy âm thanh, nhiễu nhương tiếng động mà ở đó, hạnh phúc và đau khổ hoà quyện vào nhau như một chất nhựa keo bám chặt trong từng giây, từng phút theo nhịp thở. Đôi khi đột ngột choáng voáng bởi một cú va vập. Đôi khi như vừa nhấp phải ngụm rượu cay. Không quá đắng nhưng đủ để say. Để ngây ngất .

Tưởng tượng. Anh đứng đó, giọng đọc sang sảng như bốc cháy cùng thơ, anh ném chữ nghĩa về mọi phía và gom nó lại bằng những ngón tay phù thuỷ. Mọi thứ mang đến cho người nghe, những tâm trạng hụt hẫng chao đảo như say sóng, cái cảm giác ấy óng ánh dị thường mà cũng ngào ngạt chất men say.

Chất men pha hỗn tạp ở đời sống trần tục trộn lẫn quá khứ bi thương mà hình như ký ức ấy luôn gọi tên anh, xô, đẩy, níu anh dạt về một phía .  

Ngôn ngữ thơ có phải là sự nổi loạn, phản kháng khi cái ác hồi sinh, cá tính bất cần đời nhìn sự vật trần trụi qua lăng kính của màu xám xịt đời sống, màu đen phận người, màu bùn của đất, với lời cảm thán “ những con đường trở lại đi suốt đời không hết, những món nợ ân tình khi nào trả cho xong. Sống chết một đời không đủ để yêu nhau ..”

Thơ của anh, ngôn ngữ của anh, chẳng gò ép bởi vần điệu nào mà mênh mông vô vàn cung điệu, vô vàn những cung bậc cảm xúc, đọc mà xây xẩm, mà ngất ngư.

Ở ngôn ngữ rất riêng đó, cách dùng chữ rất lạ lùng, kỳ dị và lôi cuốn ..

“Em. Cảm giác thật gần. 

Gần như khiếp đảm .

Cảm tưởng ở xa. 

Xa lạnh lẽo hơi người “

Anh trộn lẫn không gian vào thời gian, nhào nặn ban ngày vào ban đêm lồng lộng, trộn máu, mồ hôi và mùi đất nung ngai ngái đặt tên tuyệt vọng. Anh hối hả viết, hớp hơi thở mà viết..như thể nhốt đêm vào vô tận để níu kéo một bình minh.

Và, hào sảng “ Mở cửa không trung “ Mở. Vô tận.

Vô tận bởi anh đã đi cùng trời cuối đất. Ra ngoài biển mưa đưa anh đi qua núi mây tầng lớp. Đi qua sông qua suối qua kinh rạch qua nhân tình chằng chịt thế thái. Và anh đã tìm gì, Gặp gì ?

Không. Anh không cần bất cứ điều gì cho riêng mình ngoài những ngôn ngữ kỳ lạ, dữ dội, đau đớn như tiếng hú thống thiết của loài sói cô đơn. Như dòng nham thạch chảy miệt mài dưới hoả diệm sơn.

Như dòng nước âm ỉ đổ tràn qua con đập bung vỡ hăm hở hoà nhập vào biển lớn bởi những đợt sóng bi thương lẫn phẫn nộ .

Có phải. Khi sự thống khổ vượt qua giới hạn, mọi thứ sẽ bóc trần nguyên hình bộ mặt đau đớn của cảm xúc.

Và khổ tận.

“Ta sống, cảm giác ngọn giáo đâm trước ngực 

Mũi tên tẩm độc ghim đầy chân tay

Gửi về Việt nam cho đến xương tàn cốt rụi “

Rất đặc biệt. Anh Cao Đông Khánh ạ. Anh không thể lẫn với bất cứ ai được.

Và, cái ngang tàng khí phách ấy, rành rành ra kia:

“Tôi sống làm mộ bia

Cho bạn bè thân hữu

Tôi sống làm chứng nhân

Đâu có cần ngôn ngữ

Buổi sáng uống chén trà mặt trời

Buổi chiều ly rượu mặt trăng

Tôi là thằng đào ngũ phản bội

Mùi quê hương trong biển dữ kinh hoàng”

Và, sau tất cả, là một Cao Đông Khánh.

“ Hắn cô đơn. Hắn trọn vẹn. Biết bao. Hắn có huyền thoại. Hắn có những ngàn năm trước và những mơ hồ trước đó. Hắn có những ngàn năm sau và những mơ hồ sau đó. Hắn là một thế giới riêng, một vô biên sống bên cạnh những tư duy khác, những con người vô

biên khác, những thế giới láng giềng. Ai cũng có những thể dạng hạnh phúc riêng trong cô đơn của họ.

Đối với hắn, không có vấn đề hoài nghi. Mọi sự thật giả căn cứ trên những định ước tương đối, kể cả , đời sống hữu hạn cũng hàm chứa cái vô hạn cực kỳ “(thế giới láng giềng)

Với những câu thơ mang một nét đặc biệt phá cách và một ấn tượng riêng, thơ Cao Đông Khánh như một tác phẩm nghệ thuật với bút pháp phóng khoáng, hình ảnh hỗn mang, mỗi vệt màu mang nét chấm phá không hình thù, sau mảng bâng quơ là hào khí cao ngạo ngất trời lừng lững. Ở đó, nó đã tái hiện quá khứ bi thương của đất nước, tiếng phẫn uất khẩn thiết của loài người bị dồn vào đường cùng, sự đấu tranh để sinh tồn và cả những hoài bão, đôi khi chỉ một bước giữa lằn ranh sinh tử.

Ngoài cách hành văn dồn dập, đột ngột, hoặc liên hồi bất tận, đặc biệt trong thơ của anh, mặc dù là người miền Nam, anh viết rất chính xác từng dấu hỏi, ngã. Mỗi dấu câu cũng mang một hàm ý ẩn dụ theo từng bài thơ. Tôi thật ngưỡng mộ anh về sự trân trọng chữ nghĩa. Một tài sản văn hoá quí giá, hiếm hoi mà chúng ta mang theo và cố gắng gìn giữ.

Không có nhiều mảnh ký ức để tôi có thể mở ra, để có thể nhìn ngắm những hạnh phúc riêng khắc khoải trong cô đơn, và có thể ghép lại từng trang hạnh phúc bất tận, đôi khi, vượt ngoài giới hạn.

Đã mười tám năm ...

Mọi thứ, với tôi, dường như chỉ mới hôm qua. Dường như thời gian đã đứng lại ở khoảng khắc của chừng ấy năm, lần hội ngộ ngắn ngủi và bàng hoàng chia lìa.

Nhớ giọng đọc thơ sang sảng như được thoát ra từ sâu thẳm trong lồng ngực nhức nhối. Nhớ  tiếng nói, tiếng cười và dáng đi lừng lững,  mặc kệ đời sống xung quanh đè nặng, phơi bầy những đẩy đưa phù phiếm.

Anh đã bước vào cánh cửa hư vô. Đã giã từ cõi tạm, giã từ người yêu, bạn bè, cũng bất ngờ như khi anh đến trần gian ..

Xin mượn câu thơ của anh Tô Thẩm Huy để chia tay, cùng anh :

Mày một bữa nằm im như giun dế

Tao một bữa ngồi im như bàn ghế

Nhớ mày mà không muốn khóc bữa nay .

(*) Tựa và những chữ in nghiêng từ ý thơ của Cao Đông Khánh .
( Nguyễn thị Hồng Hải )